A vaquiña polo que vale

2017 / 16:33 / Mobil Full HD

Existe unha taxonomía irónica -ou non tanto- atribuída a Borges, segundo a cal os animais poden clasificarse en tres grupos: aqueles cos que vemos a televisión, aqueles que nos comemos e aqueles que nos dan medo. Baixo a capa do humor agóchase unha revelación inquietante sobre a nosa relación cos animais e, de paso, sobre a natureza das nosas sociedades. A constelación afecto-mercancía-pánico estrutura o noso vínculo con eses outros que son os animais, e, dalgunha forma, as posicións nas que nos situamos ante calquera aproximación a calquera tipo de “outro” que podamos imaxinar.

 

“A vaquinha polo que vale” achégase a esa relación entre humanidade e animais dende un punto de vista que trata de despegarse da tríada determinista e contradictoria citada anteriormente. A nosa posición, a dun espectador que se detén a mirar a unhas vacas nunha leira, no monte, un espectador que cruza a súa mirada coa do animal e que atopa nese cruce a un vello coñecido, a alguén que ten algo que dicirlle sobre si mesmo. Algo que non soa ben e que non nos gusta escoitar.

 

[O lugar, a parroquia de Morgadáns en Gondomar (provincia de Pontevedra). O momento, algúns instantes do mes de outubro de 2016, co verán negándose a esmorecer completamente. As imaxes en branco e negro eliminando a posibilidade de determinar o tempo no que estamos, deixando á natureza circundante nun estado suspendido: tanto podería ser outono como calquera outra estación]

 

Na súa obra “o post-humano”, di Rosi Braidotti a propósito da relación dos seres humanos cos animais: “Desde a antigüidade os animais teñen constituido unha especie de zoo-proletariado, na xerarquía das especies decidida polos humanos. Foron explotados para os traballos fatigosos, como escravos naturais e apoio loxístico desde o abrente da humanidade ata a época mecánica. Eles representan, ademais, un recurso industrial, desde o momento en que os corpos animais constitúen ante todo un produto material, partindo da leite ata a carne comestible, pasando polos colmillos de elefante, a pel de moitas creaturas, a lá das ovellas, o aceite e as graxas das baleas ou a seda da oruga.” (“Lo posthumano”, p. 88).

 

En “A vaquiña polo que vale” presenciamos un momento na vida dalgúns deses zoo-proletarios calquera -inmersos nunha temporalidade que nos resulta case allea por completo- indiferentes ao ollar maquínico da cámara do móbil. Intercalando un sinxelo dispositivo textual que funciona como contraparte irónica e recordatorio simultáneo do futuro probable que lles agarda ás protagonistas, o filme interpélanos despregando nese ollar interrogantes incómodos sobre a nosa relación cos animais. As vacas nin nos dan medo nin son quen de ver a televisión con nós, polo que, segundo a clasificación de Borges, o seu destino está sellado con antelación. Se un mira para elas neses momentos de cotidianidade en liberdade, un non pode evitar sentir algo que vai máis alá do disgusto. Un percibe con claridade como esa dualidade humano-animal na que estamos educados dende tempos inmemoriais sitúa ao ser humano nun nivel ontolóxico superior ao dos animais, e establece tamén para este o estatus de criatura á cal todo lle é debido coas consecuencias que coñecemos sobradamente: a morte industrial de deceas de miles de millóns de animais anualmente, a explotación de calquera tipo de forma de vida en busca do máximo rendemento económico e a destrución sistemática e planificada de todos os ecosistemas do noso planeta.

 

[Os animais como mercancías, cosificados totalmente e suxeitos ao rexime de apropiación e explotación capitalista no que estamos mergullados. Os animais desprovistos da dignidade que lles é inherente nesas factorías nas que entran como seres vivos non-humanos e saen empaquetados como cousas listas para o consumo. Un pouco unha metáfora de nós mesmos, aquí e agora.]

 

A película, polo tanto, aspira a poñer o seu gran de area no proceso de cuestionar esa diferenza ontolóxica entre humanos e animais, redefinindo os lugares relativos de ambos nun continuo que teña nun dos seus extremos aos humanos e noutro aos animais. Cando se consiga anular esa diferenza e, ao tempo, resituar as posicións respectivas, estaremos listos para ollar aos animais como eses outros de nós mesmos, eses estraños cos que compartimos base biolóxica e material e dos cales nos separa un abismo que non debería traducirse nesa xerarquía na cal estamos situados e da que se deriva o uso instrumental deles.

 

Encontramos nesta curta, xogando de igual a igual coas as imaxes, a presenza en primeiro plano dos sons que rodean a vida cotiá das protagonistas. Todo o que se escoita ao longo da metraxe funciona a modo de marco: sitúa as imaxes, establece uns límites físicos e psicolóxicos ben definidos, envolve o que se está a filmar e referencia o que estamos a ver de forma inequívoca. Eses sons mergúllannos no lugar operando no plano das sensacións e no da razón. Non só funcionando como envoltorio atmosférico senón que, xunto coas preguntas que lanzan as imaxes, formulando tamén os seus propios interrogantes.

 

Non se trata, finalmente, de sentarse a ver a tele cos animais. A algúns, obviamente, debemos seguir teméndoos. Pero todos eses que nos comemos de forma frívola, cruel e irresponsable en forma de mercancía empaquetada, merecen un destino diferente, unha forma de respecto que, pensamos, está recollida nestes fotogramas e tamén un recoñecemento da súa dignidade que, esperamos, se recoñeza nestas imaxes e nestes sons.