A partida

2017 / 02:37 / Mobil Full HD

THE LEFTOVERS
Notas acerca da fractura (un megaspoiler innecesario)

Unha das consecuencias habituais dun trauma emocional de certa magnitude é a incapacidade para articular palabras. En estados de grande conmoción, o mecanismo neurofisiolóxico que fai posible o acto de falar rompe deixándonos mudos. “Ter un nó na gorxa” é a expresión común para este estado. O corpo é incapaz de sacar pola boca o que sucede na cabeza. Se para producir o son que corresponde a un fonema precisamos de case cen músculos e cada un destes músculos ten á súa vez cen unidades motrices, a xeración dese único fonema implica dez mil acontecementos musculares. Dez mil acontecementos que non teñen lugar cando a fractura emocional rebenta o noso espírito e o noso corpo e tratamos de dicir algo, calquera cousa.

 

Resúltanos moi difícil imaxinar un suceso máis traumático que ese “a fin do mundo xa tivo lugar” (expresión de resonancias baudrillardianas, “o futuro xa foi”) que vertebra a serie: ese punto de “tristura sen esperanza” para o cal os primeiros cristiáns tiñan a palabra “acedía” abre un abismo persoal insondable. Dentro da serie, os Guilty Remainders, coa súa negativa a falaren, cos seus uniformes brancos e o seu fumar compulsivo eríxense en representantes dunha humanidade que ficou muda, real e simbolicamente. Encarnan a incapacidade de dicir algo cando a traxedia é totalmente inasimilable, cando o inimaxinable acontece e desborda a nosa capacidade de comprensión e resposta. Son unha seita sen deus. Vestidos de branco representan a pureza tóxica dun crente que só cre na nada. Fuman todo o tempo para matar o tempo. Os Guilty Remainders, puros, ansiosos, mudos, fumando sen descanso, son a humanidade que sabe que tal idea xa non significa nada. Un nubarrón branco que crece á porta das casas e nas saídas do traballo, como un cancro que fixera metástase no tecido emocional da sociedade.

 

O suceso catastrófico co que arranca The Leftovers marca unha orixe e un final simultaneamente. A orixe é a dun mundo novo aparentemente xa inhabitable torsionado polo peso da perda colectiva. O final é o dun mundo vello no que só parecen proliferar formas de vida insostibles levadas adiante polo peso da inercia, pola forza das rutinas ou pola incapacidade dos seus protagonistas para imaxinar outra cousa. A tensión entre ser fiel ao vello ou aceptar o novo é o motor dramático das historias que anoan a serie. Desfacerse da gravidade brutal do sucedido e baleirarse para ser outro ou quedar atrapado nese burato negro que non deixa saír luz algunha cara ao exterior.

 

Neste sentido asistimos a unha colisión múltiple entre estratexias de adaptación. Nun ambiente de incerteza con respecto ao status do real -as cousas que suceden responden á lóxica do delirio ou a manifestacións sobrenaturais?- atopamos que todos os personaxes protagonistas viven escindidos entre a aceptación do sucedido e o instalarse no acontecido. Case todo o que se narra semella ser un mcguffin de grandes dimensións concibido para poñer o foco nuns personaxes que xa viñan de experimentar doenzas de certa envergadura no seu periplo vital. Quizais cómpre entender The Leftovers como a historia de amor de Kevin e Nora. El, incapaz de permanecer xunto ás persoas que ama, imaxinando unha vida chea de intensidade e emoción e sempre nostálxico dun fogar do que está a fugarse continuamente. Ela, permanecendo fiel a unha lembranza idealizada da súa familia que obtura toda apertura ao presente no cal podería reconstruírse. Cada un facendo o seu camiño á súa maneira, sen instrucións previas, enfrontando situacións que non sabemos se son resultado dunha fantasía delirante ou se acontecen realmente. Os dous sobreviven a toda clase de sufrimentos -probas divinas?-intercalados con intervalos de relativa paz nun contexto que parece carecer de calquera sentido. Nora sofre tanto perseguindo algo que escapou para sempre que só podemos facer nosas as súas bágoas. Kevin foxe de si mesmo sen saber que nesa fuxida tamén deixa atrás aquilo que dá densidade á súa vida. Ambos son fuxitivos e o cruce das súas traxectorias failles pensar que poden ter un lugar do que non queiran marchar estando xuntos. Pero que difícil.

 

En paralelo á traxedia de Kevin e Nora dúas tramas vertebran a serie: a primeira amosa en que se convirte unha sociedade cando acontece unha catástrofe inasumible (seitas nihilistas, descomposición social, consumo de milagres low-cost, perda do sentido do colectivo, o negocio da desesperación a gran escala), a segunda desprega o papel da relixión e as súas posibles derivas en tal circunstancia. Na cultura norteamericana a relixión funciona como pegamento social, como fío que cose a heteroxeneidade dando puntadas e aglutinando comunidades diversas capaces de atravesar condicións socioeconómicas moi diferentes. A súa ensamblaxe coa estrutura social é tan forte que declararse ateo neste país é visto case como unha especie de rareza persoal que bordea a tolemia. Podes pertencer a calquera confesionalidade, case obrigatoriamente tes que pertencer a unha delas. Atopamos así que o personaxe de Matt -tan debedor en moitos aspectos do John Locke de Lost- encarna esta necesidade de crer baixo o paraugas dunha relixión “clásica”. Matt -como a maioría da sociedade norteamericana- non entende o que é non ter fe. Non lle cabe na cabeza. Dende a súa perspectiva todas as traxedias que dan forma á súa existencia son unha sorte de xigantesca proba divina, un test para coñecer a fortaleza da súa fe dentro dun plan xeral. Impregnado deste alento fai cousas como repartir flyers onde denuncia os trapos sucios dos desaparecidos. “Non eran santos, non foron levados por Deus, deixade de adoralos”. Non lle importa levar malleiras por isto xa que o sentido da súa vida é servir a Deus aínda que lle custe a vida. Matt aspira a ser un mártir (algo que consegue na segunda tempada instalado no campamento exterior de Miracle), incluso un santo (cousa que o seu carácter vai impedirlle) e prefire perder a vida antes que quedar sen fe.

 

Este retrato da vivencia relixiosa non é unha cuestión menor dentro da serie. Case todos os capítulos están impregnados dunha calculadísima ambigüidade: todas as cousas extraordinarias que acontecen son debidas a un plan divino ou son o froito das alucinacións de varios personaxes que xa o perderon todo agás a razón? No capítulo “It´s a Matt Matt world” os guionistas ensinan as súas cartas finalmente, deixando a Matt sen a súa posesión máis prezada. O home que di ser Deus é devorado por un león nunha escena de ecos nietzschecianos evidentes, facendo que Matt experimente a famosa caída do cabalo de San Pablo pero en sentido inverso. Perdido aquilo que estrutura a súa vida, que vai ser del? The Leftovers tamén é a historia da caída de Matt, outro personaxe machacado polas circunstancias vitais que rematará, ao contrario que Kevin e Nora, ambos fieis crentes nas bondades do amor pese a todo, sendo unha casca á deriva. O amor, parece dicir a serie, sempre nos vai salvar, incluso cando se remata. Porén a fe non. Nin sequera a fe na racionalidade científica (outra subtrama especialmente irónica e divertida dentro do conxunto).

 

Sendo importantes as tramas e un guión que se retorce e dá reviravoltas de capítulo en capítulo (ai, esa obriga dos cliffhangers), The Leftovers conquístanos pola soberbia posta en escena das barbaridades que desfilan por ela. A enumeración é interminable: O final da primeira e da segunda tempada rematan con dous pobos diferentes arrasados. As multitudes móvense pola ponte e as rúas de Miracle como un río desbordado. O día en que se conmemora o terceiro aniversario da Partida dá lugar a un linchamento colectivo dun grupo de Guilty Reminders (“don´t waste your breath”). Un terremoto baleira un pantano para salvar a Kevin de morrer afogado. Un mísil acaba con outro grupo de Guilty Remainders. Unha guerra termonuclear liquida as ansias escapistas de Kevin. Hai unha orxía nun barco que vai de Nova Zelandia a Australia. Hai un cervo tolo que asalta as casas de Mapleton e grupos de cans diabólicos perseguidos por un francotirador que dá auténtico terror. Hai un león que come un tipo que di ser Deus. Unha das primeiras mulleres da historia da humanidade morre ante os nosos ollos e outra muller recolle o recén nacido fillo da primeira. Un grupo de cristiáns dalgunha secta do século XVIII espera paciente e infrutuosamente a que Deus veña recollelos enriba dos seus tellados. Todas as fotos dos desaparecidos en Mapleton son retiradas dos seus marcos e estes mesmos reemprazados por réplicas de látex para que ninguén se esqueza deles. O pai de Kevin -nunha especie de road movie particular dentro da terceira temporada- tenta salvar o mundo do novo diluvio universal mediante danzas e cánticos rituais propios de aborixes australianos. Kevin envelenado, disparado e afogado, morre tres veces e resucita as tres. Ou iso cremos.

 

Como fondo de todo isto a banda sonora de Max Richter, o contrapunto necesario para esta disección entre o delirante e o sobrenatural da dor humana en todas as súas variantes. Un colchón sonoro que dota de verdade as escenas máis imposibles, puntuando e subliñando os momentos máis crus e incluso acaparando todo o protagonismo de cando en vez, coma un personaxe máis do reparto necesitado de exhibición. Ese arpexiado reptante que é interpretado a cámara lenta ou con cadencia anfetamínica, capaz de suxerir ao tempo perda, dor, redención, tristura e mesmo certa alegría soterrada. Ese arpexiado que nos fala directamente e nos pregunta como estamos e que esperamos das nosas vidas. Ese arpexiado que pode facernos chorar sen motivos aparentes sabendo que todos temos un millón de bágoas por derramar. Ese arpexiado que é o son da sombra que nos acompaña dende hai tanto, esa sombra que é parte constitutiva de nós e que, en canto nos afacemos a vivir con ela xa é demasiado tarde.

 

Finalmente, sen dar respostas a moitos dos interrogantes que vai espallando, The Leftovers amósasenos coma un canto á vida e ao amor pese a todo, un canto á necesidade da vida de afirmarse fronte á nada aínda que sexa inútil facer tal cousa. The Leftovers resulta ser -non sei se a propósito ou de casualidade- a forma máis enrevesada e artificiosa posible de facernos ver todas as cousas básicas sobre a existencia que sempre soubemos de forma intuitiva e que tantas veces temos esquecido.