Blade runner 2049: o futuro como ruina

Que estraña esta segunda parte de Blade Runner. Por unha banda están as súas imaxes -encarnacións visuais da idea de “marabilla”- e un sutil xogo fantasmagórico co glitch e o erro que remite ao videoarte e aos fallos na transmisión dixital da información. Por outra está o guión, tendendo cables coa película anterior, tratando de pechar liñas para cadrar todo, armando unha estrutura que poderíamos chamar “clásica”, suscitando con claridade unha introdución, un desenvolvemento dramático e un desenlace que abre a posibilidade a outra parte máis. Ambas conviven con dificultade: a contemporaneidade do visual colide cos corsés do escrito de xeito evidente durante toda a metraxe; a posta en escena -os cinco set pieces maxistrais onde ten lugar a acción- mergúllanos nese mundo futuro tan parecido e tan distante ao noso mentres que a artificiosidade da escritura empúxanos fóra, nun tirapuxa que se mantén durante os 147 minutos que dura a historia.

 

Un motivo temático reiterado na ciencia ficción dos últimos sesenta anos é a presenza de automóbiles voadores. Estes veñen sendo como unha especie de predición fílmica que non se dá cumprido, de maneira que as películas volven unha e outra vez a iso, como lembrándonos que xa debería haber coches voadores na realidade desde o ano 2000 como mínimo, e, con todo, aínda seguimos sen eles. O coche voador é unha icona, unha das profecías que nos falta por realizar. Todas as demais que habitan este Blade Runner ou se cumpriron xa ou están en camiño de cumprirse: as megalópolis, a catástrofe medioambiental, as intelixencias artificiais “duras”, a mellora xenética do ser humano, os dilemas éticos entre os seres “nados” e os “fabricados”. Todo isto estaba xa na novela orixinal de Philip K. Dick e aquí aparece de novo con variantes. Neste sentido Blade Runner 2049 é aínda máis pesimista que o seu orixinal, a súa mensaxe máis ou menos explícita sería ese baudrillardiano “o futuro xa foi” que percorre algunhas ficcións contemporáneas como esa bomba atómica que é a serie de TV “The Leftovers”. O futuro xa foi. Agora quédannos as súas ruínas. O ser humano foi reducido a pura materia sobrante nun mundo de desfeitos e as súas creacións superárono. Estas, con todo, lonxe de tomar conciencia deste salto evolutivo reclaman unha humanidade que cren merecer ou, quizais, reclaman o lugar da humanidade.

 

Pero vaiamos ao contido do filme. É 2049. Un Blade Runner artificial -un replicante programado para cazar outros replicantes- fai un descubrimento fatal nunha das súas misións. Un descubrimento que alude á posíbel humanidade destes produtos de bioenxeñería e que podería ter consecuencias moi graves para ese non-futuro da especie humana. A partir de aí emprende unha procura desesperada que o levará a atravesar varios infernos na terra: megalópolis, vertedoiros e laboratorios de vangarda principalmente. Cada un destes escenarios é un prodixio visual. Un milagre no que a cámara nos vai mergullando mediante travellings imperceptíbeis en escenarios que nos remiten aos tremores cromáticos dun cadro de Rothko. As ruínas, obxecto de culto desde o romanticismo no século XIX, resúltannos ao tempo tan familiares como inquietantes pola súa diferenza mínima co noso agora. Seguimos a Ryan Gosling entrando na nosa realidade de pasado mañá -ou dunha dimensión paralela- como quen entra no salón da súa casa despois de que entrasen a roubar e deixasen todo revolto.

 

Son estes escenarios parte da clave da fascinación que produce o filme. Pero non o único. O tratamento que fai Dennis Villeneuve da peculiar historia de amor do protagonista remite aos instantes fundacionais da propia arte cinematográfica: nas súas orixes o cine era pura fantasmagoría, desexo de substituír o real pola súa aparencia, pura mímese, que diría Walter Benjamin. Nesta historia de amor dita aparencia éo todo. A materia pasa a ser, paradoxalmente, o ideal desexado logo de tantos esforzos por eliminala. E nesta tensión entre ilusión e verdade, entre o real e o aparente, atopamos un oco para unha forma de amor imposíbel, e, por iso, condenada. Esta historia de amor desenvólvese visualmente como unha especie de historia de ciencia ficción amorosa delirante dentro da película. O seu tratamento visual é irresistíbel, instalado plenamente na nosa contemporaneidade. Con todo, como ocorre co resto do filme, a súa escritura é torpe, vulgar, aburridamente decimonónica.

 

Subliñemos, xunto aos acertos no plano visual, a brutal dimensión sonora da película, o seu exquisito tratamento, o coidado posto en ensamblala eficazmente case con cada plano. En certo sentido, recordándonos aquela afirmación nietzscheciana de que a música revela a esencia das cousas cando acompaña a estas, desfacendo calquera veo de aparencia, facéndoas transparentes. O dúo Hammer-Wallsfich coida o score e as cancións que salpican a metraxe, remitíndonos ás melodías da banda sonora orixinal de Vangelis de forma moi sutil, pero non é esta a parte máis destacada do seu traballo: se un se pregunta como soa un futuro distópico precisa botar man de recursos máis aló da experiencia persoal. Precisa imaxinar os sons dunha época que se parece á nosa pero que é definitivamente peor en todo. Como soa un mundo peor que o noso? A que soa a distopía? Que é, a nivel sonoro, o noso planeta sen os sons da natureza, sen os animais nin a vexetación, sen a choiva nin a auga correndo polas canles dos ríos? Non temos nin idea, pero o paisaxismo sonoro dos compositores achéganos a unha idea posíbel: o futuro soa a opresión e barbarie, a desolación e illamento, a caos e extinción. E todo este pack de sensacións -que nos entran inicialmente polos ollos- son amplificadas nos nosos oídos con delicadeza e exactitude.

 

Malia isto, non todo son acertos nesta historia. Entre os defectos do guión destaca a terríbel tendencia dun dos protagonistas aos discursos. A explicar todo aquilo que se nos explicitou visualmente. Intúo a longa man de Ridley Scott nisto, pois as plúmbeas pretensións de transcendencia que poboaban Prometheus -a precuela de Alien do ano 2012- salpican este Blade Runner 2049. Tamén cheira bastante a rancio o tratamento dos papeis femininos neste futuro distópico: todos os clichés clásicos desfilan por aquí coma se estivésemos na década dos cincuenta: a nai amorosa -en forma de xefa de policía-, a esposa abnegada -sublimada visualmente como unha entidade incorpórea-, a prostituta, a moza virxinal intocábel e o anxo exterminador ou femme fatale pasada de voltas. Un non sabe se é pura intención irónica, un intento errado de deconstrución destes roles tradicionais ou simple inercia masculina ao mando do guión. Tememos que, posíbelmente, sexa fundamentalmente isto último.

 

En definitiva, estamos ante un prodixio visual que encerra, tras a beleza das súas imaxes, unha radiografía do noso mundo actual camuflada de distopía futurista e unha reflexión sobre o propio estatuto da imaxe cinematográfica neste momento no que as fronteiras entre a realidade e a súa aparencia se esvaen a grande velocidade. Reflexión que incumbe ás consecuencias deste esvaemento e ás implicacións racionais, éticas e sentimentais deste proceso. Porén, o prodixio visual colide coa escrita, a posta en escena desborda ao guión, e esta descompensación trasládase ao resultado global. Destaquemos, finalmente, a énfase que pon o filme en sinalar a desaparición da natureza e a súa substitución completa por cidades e vertedoiros grandes como países, e esa especie de mirada costumista ás consecuencias da clonación e da modificación xenética da especie humana baixo a forma da “típica” película de serie negra do Hollywood clásico.